Oksidativni stres se dešava kada proizvodnja potencijalno destruktivnih produkata prevazilazi sposobnosti organizma za sopstvenu prirodnu antioksidativnu odbranu, što rezultira ćelijskim oštećenjem. Oksidativni stres se uobičajeno nalazi kod polovine neplodnih muškaraca. Pod destruktivnim produktima se podrazumevaju joni, slobodni radikali i peroksidi i odgovorni su za neplodnost na dva načna.
Prvo, oštećuju membranu spermatozoida, smanjujući pokretljivost i mogućnost spajanja za oocitom. Dalje, javlja se oštećanje DNK spermatozoida, čime se defektna DNK informacija prenosi na embrion.
Osim nepoznatog uzroka stvaranja slobodnih radikala, uzroci oksidativnog stresa kao činoci smanjenog reproduktivnog potencijala navode se: jatrogeni uzroci (centrifugiranje, lekovi), navike i sklonosti (pušenje, alkohol, gojaznost, stres, loša ishrana), uslovi sredine (zagađenje, teški metali, pesticidi, herbicidi ), infekcije genitourinarnog trakta, hronični prostatitis, kao sistemske bolesti (dijabetis).
Laboratorijska identifikacija oksidativnim stresom uzrokvanog muškog infertiliteta: direktno merenje povišenih slobodnih radikala merenjem peroksidacije membrane spermatozoida; indirektne metode.
Kada posumnjati da postoji moguć oksidativni stres spermatozoida ?
- loša pokretljivost spermatozoida
- teratozoospermija
- leukociti u spermi
- smanjena fertilizacija (mali broj oplođenih jajnih ćelija) u IVF
- smanjeno stvaranje blastocista kod mlade žene sa očuvanom ovarijalnom rezervom
Prisustvo oksidativnog stresa se može dokazati testom koji ispituje DNK fragmentacije sprematozoida. Ukoliko se potvrdi da postoji, šta tada ?
- minimalizovati okidače oksidativnog stresa (prestati sa pušenjem, bolja „zdravija“ ishrana, redukcija telesne mase),
- smanjiti izloženost zagađivačima u spoljašnjoj sredini,
- lečiti hlamidijalnu infekciju ili druge seksualno presnosive infekcije
- razmotriti operaciju varikocele u cilju poboljšanja kvaliteta (ne broja) spermatozoida.
- vitamini, antioksidansi kao suplementi uz antiinflamatorike
- hirurška ekstrakcija spermatozoida: u slučaju da objektivnim merenjima oksidativnog stresa izostane poboljšanje i nakon preduzetih svih mera, a pacijenti imaju više neuspešnih postupaka IVF, biopsija testisa je opravdana
- dati prednost svežem u odnosu na krioprezervirani uzorak spermatozoida
Primena oralnih antioksidanasa (gotove kombinacije ili pojedinačno uzeti Vitamin E, C, Se, Zn, beta karotin, l karnitin, astaksantin…) potvrđeno smanjuju DNK oštećenje.
Sažeto, danas postoje brojni dokazi da je oksidativni stres značajan uzročnik smanjenog reproduktivnog potencijala kod muškaraca i ne sme se ignorisati.
Kada se suočimo sa neidealnim spermogramom ili se nakon IVF, konstatuje manji broj blastocista od očekovanog, ili se desi spontani pobačaj, o tretmanu oksidativnog stresa spermatozoida se mora razmišljati.
Pored suplementa sa antioksidativnim učinkom i promena životnog stila, važno je sa IVF lekarom razmotriti da li za par postoji prostor za unapredjenje tehnika i postupaka u samoj laboratoriji (upotreba posebnih medijuma za obradu sperme koji maksimalno čuvaju od oksidativnog stresa, insistiranje na svežem uzorku, kraćoj apstinenciji, evtl biospiji).
prof. dr Aleksandra Trninić Pjević
